یک تومان ده هزارسرباز می ارزد

میرزا محمد کاظمینی در روزنوشت خود نوشت:

واحد پول در تاریخ ایران

«پول» در زمان اشکانیان به ایران راه یافته است.پول از کلمه یونانیObolos گرفته شده و آن هم سکه ای بوده برابر یک ششم در هم یا دراخم. از آن دوره تا حالا روزگار کلی چرخیده است،واحد پول ایرانیان هم.

نمونه هایی که می بینید، معروف ترین واحدهای پولی سرزمین پارس است.

سکه نقره دوره اشکانی

با غلبه اسکندر بر ایران، سکه های طلا کمیاب و از جریان خارج شد.در آن زمان دیگر در ایران طلا ضرب نمی شد.سلوکی ها در معاملات داخلی بین خودشان سکه های نقره به کار می بردند و اشکانیان هم به تقلید از سلوکیان از پول نقره استفاده می کردند.اشکانیان از نقره و مس و مفرغ هم سکه می زدند. جنس بعضی از این سکه ها از برنج بودکه روی آن لعابی هم از مس داده بودند.سکه های این دوره دو نوع بود:نوع اول مسکوکات نقره چهار درهمی با تعدادی سکه مسی بود. نوع دوم هم یک درهمی نقره و مسکوکاتی از مس بود.نوع اول سکه ها در شهرهای یونانی نشین ونوع دوم در مراکزی که تحت حکمرانی مستقیم پارت ها بود،ضرب می شد.

عباسی و تومان دوره صفوی

سکه های صفوی ها از طلا، نقره و بود. سکه های زمان شاه عباس هم به نام خود استاد می خورد و «عباسی»نامیده می شد.این سکه ها اول از جنس نقره بود. هر 50 عباسی را یک «تومان» می گفتند که 10 هزار دینار قیمت داشت.در این دوره سکه طلا وجود نداشت. فقط سکه های طلا را که «شاهنشاه» نام داشت ،هنگام جلوس جناب شاه بر تخت سلطنت و در جشن نوروز ضرب می کردند.این سکه ها در میان مردم رایج نبود و به آن اشرافی می گفتند که علتش هم بهای زیاد آنها بود. تا انتخاب ریال به عنوان واحد پول در ایران، در سال 1308 شمسی و حتی سالهای بعد از آن، از این واحدهای پولی استفاده می شد.پس از صفویه هم از این سکه ها استفاده می کردند در دوره نادر شاه هم واحد پولی به نام«نادری» وجود داشت که ارزش آن ده شاهی بود.

تومان دوره قاجاریه

واحد اصلی پول قاجار تومان ،قران و شاهی بود. تومان واژه ترکی «ایغوری» است به معنای 10 هزار.

آن زمان در تقسیمات لشکری اسم هر 10 هزار سرباز،تومان و فرماندهی آنها امیر تومان بود. البته تا پیش از قاجار از این واحد پولی استفاده نمی شد. در دوره مغول ها هم 10 هزار دینار را برابر تومان می دانستند. مورخان محترم هم یک تومان مغول را برابر 100 هزار تومان امروز می دانند.تومان طلا اولین بار در زمان فتحعلی شاه قاجار ضرب شد.سال 1298 قمری در زمان ناصرالدین شاه، وزن طلای تومان کم شد و ارزش آن برابر 10 قران نقره یا 10 هزار دینار شد اما سکه ای به نام دینار وجود نداشت.در سال 1308 شمسی که پول ایران تغییر کرد، تومان به معنای 10 ریال شد که هنوز هم این لفظ رایج است.

ریال پهلوی

پول دوره قاجار تا اوایل دوره پهلوی رایج بود اما طلا پشتوانه پول نبود. سال 1308 طلا پشتوانه پول شد. سکه نقره یک ریالی به نمایندگی ریال طلا در کشور رایج و قران جمع شد؛سکه های نقره،نیم ریالی،دوریالی و پنج ریالی.

ریال در اصل واژه ای اسپانیایی است و آن هم نام سکه های نقره رایج در آن سرزمین بود که به معنی«شاهی» است. این واژه مترادف با رویال(Royal )(انگلیسی و رگالیس لاتین است که آن هم به معنای شاهی است و از ریشه رکس(Rex )یعنی شاه است.پس از انقلاب در بهار 1358 سکه طلای ایرانی به نام «بهار آزادی» ضرب شد که دارای همان عیار پهلوی است.سکه های ریال هم در همین دوره ضرب و اسکناس هم مانند زمان پهلوی منتشر شد.